წელს ქართველი კლასიკოსი კომპოზიტორის, საქართველოში მუსიკალური ფოლკლორისტიკის ფუძემდებლის, აკადემიკოს დიმიტრი არაყიშვილის დაბადებიდან 150, ხოლო გარდაცვალებიდან 70 წელი შესრულდა.
უფროსი თაობის სხვა ქართველ კომპოზიტორებთან, მელიტონ ბალანჩივაძესთან, ზაქარია ფალიაშვილთან, ნიკო სულხანიშილთან და ვიქტორ დოლიძესთან ერთად, დიმიტრი არაყიშვილი სამართლიანად არის აღიარებული ეროვნული, პროფესიული მუსიკალური სკოლის ფუძემდებლად. ქართულ მუსიკაში არ არსებობს ჟანრი, სადაც კომპოზიტორმა კვალი არ დატოვა.
მომავალი კომპოზიტორის პაპა, თედო, პეტრე ბაგრატიონის ძმის ყმა იყო. ერთ-ერთი ბრძოლის დროს თედო ტყვედ ჩავარდა. ბოლოს კი მოზდოკში დასახლდა და იქვე დაოჯახდა. ასე აღმოჩნდნენ დიმიტრი არაყიშვილის წინაპრები სამშობლოსგან მოშორებით. დიმიტრი არაყიშვილის მამაც იქვე აღიზარდა, მაგრამ დაოჯახების შემდეგ ვლადიკავკაზში დასახლდა. 1873 წლის 23 თებერვალს, ვლადიკავკაზშივე დაიბადა დიმიტრი. მის მშობლებს ხუთი შვილი ჰყავდათ და ძალიან ხელმოკლედ ცხოვრობდნენ. დიმიტრიმ ადრეული ასაკიდან, 13 წლიდან დაიწყო მუშაობა. ოთხკლასიან სასწავლებელში სწავლის პარალელურად, საეკლესიო გუნდშიც მღეროდა. ბავშვობის შთაბეჭდილებებმა, დედისგან გაგონილმა ქართულმა ზღაპრებმა და ლეგენდებმა, მამის მიერ შესრულებულმა ქალაქურმა სიმღერებმა და ვეფხისტყაოსნის სტრიქონებზე ნამღერმა ჰანგებმა, განსაკუთრებული კვალი დატოვა, სამშობლოდან მოწყვეტილი ყმაწვილის მეხსიერებაში. სიჭაბუკის წლებში უფროს ძმასთან ერთად სამუშაოს ძებნისას, დიმიტრი არაყიშვილი განსაკუთრებულ ინტერესს იჩენდა სხვადასხვა ხალხის ზნე-ჩვეულებებისა და მუსიკის მიმართ. ხალხური სიმღერების ნოტირების ადრეულ ცდებს განეკუთვნება მშობლებისა და ახლობლებისგან 1896-1897 წლებში მის მიერ ჩაწერილი ქართული, ყულმუხური, ჩეჩნური სიმღერები, აფხაზური კილოს ნიმუშები, ერთ-ერთი მწყემსისგან ჩაწერილი რუსული საკრავის ჰანგები. ქართული მუსიკისადმი სიყვარული მას კიდევ უფრო გაუღვივა ლადო აღნიაშვილის მიერ ჩამოყალიბებულმა ქართულმა გუნდმა, რომელსაც ჩეხი მუსიკოსი იოსებ რატილი ხელმძღვანელობდა. ამ პერიოდს განეკუთვნება მისი პირველი ნაწარმოებები: რომანსი „ჩემო მკვლელო ვიცი, ვიცი“ (ლექსი ილია ჭავავაძის) და ქართული ცეკვა ფორტეპიანოსათვის. 1894-1901 წლებში დიმიტრი არაყიშვილი სწავლობდა მოსკოვის ფილარმონიული საზოგადოების სამუსიკო დრამატულ სასწავლებელში. მას ახლო ურთიერთობა ჰქონდა გამოჩენილ რუს მუსიკოსებთან და მეცნიერებთან, რუსეთში მცხოვრებ ქართველ სტუდენტებთან. ასევე ურთიერთობდა მოსკოვის უნივერსიტეტთან არსებულ ბუნებისმეტყველების, ანთროპოლოგიისა და ეთნოგრაფიის მოყვარულ საზოგადოებასთან. მათი დავალებით, 1901-1908 წლებში ოთხი სამეცნიერო ექსპედიცია მოაწყო საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში და 500-ზე მეტი ხალხური ნიმუში შეკრიბა. ფონოგრამის ლილვაკებზე ნიმუშების ჩაწერის შემდეგ არაყიშვილს მასალა ნოტებზე გადაჰქონდა. ჩატარებული საექსპედიციო მუშაობის ანგარიშით, არაყიშვილი წარსდგა მოსკოვის უნივერსიტეტის მუსიკალურ-ეთნოგრაფიული კომისიის წინაშე, რის შემდეგაც იგი არჩეულ იქნა ამ კომისიის ნამდვილ წევრად. ექსპედიციებისთ~ვის საჭირო თანხა ცნობილმა ქართველმა მრეწველმა, მეცენატმა და საზოგადო მოღვაწემ, დავით სარაჯიშვილმა გაიღო, რომელიც შემდგომშიც ბევრჯერ დაეხმარა მეცნიერს სხვადასხვა ჩანაფიქრის განხორციელებაში. ექსპედიციებში მოპოვებულ მასალებზე დაყრდნობით, ვრცელი გამოკვლევებით და კომენტარებით, არაყიშვილმა სამი დიდი კრებული გამოსცა. ამ ნაშრომებმა საქვეყნოდ წარმოაჩინა ქართული ხალხური მუსიკის თვითმყოფადობა.
მართალია, საქართველოში XIX საუკუნის 70-80-იანი წლებიდან უკვე გამოცემული იყო ხალხური სიმღერისა და საგალობლების პირველი კრებულები, მაგრამ არაყიშვილმა ეს საქმე მაღალ პროფესიულ საფეხურზე აიყვანა. მან მოსკოვში 1905 წელს გამოსცა კრებული, რომელშიც შესული იყო იოანე ოქროპირის ლიტურგიის საგალობლები და ნაშრომი ქართული ხალხური მუსიკის შესახებ. ფასდაუდებელია არაყიშვილის ღვაწლი ქართული და საქართველოში გავრცელებული საკრავებისა და საკრავიანი მუსიკის შესწავლის საქმეში. იგი პირველი მკვლევარია, რომელმაც საქართველოს ფარგლებს გარეთ მცხოვრები თანამემამულეების, კერძოდ კი რუსეთში, ყიზლარსა და მოზდოკში მიგრირებული ქართველების ფოლკლორი შეკრიბა. ქართული ხალხური მუსიკალური შემოქმედება, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიელთა სიმღერა, დასავლეთ საქართველოს იმერეთის ხალხური სიმღერა, ქართული მუსიკის მოკლე ისტორიული მიმოხილვა, აღმოსავლეთ საქართველოს ხალხური სიმღერების მიმოხილვა, ქართლ-კახური სიმღერების განვითარების მოკლე ნარკვევი, ქართული ეროვნული ერთხმოვანი სიმღერები, ქართული ხალხური სამუსიკო საკრავების აღწერა-გაზომვა, რაჭული, სვანური ხალხური სიმღერები, დასავლეთ საქართველოს ხალხურ სიმღერათა კილოს წყობა, ასეთია არაყიშვილის ფოლკლორისტული ნაშრომების არასრული სია. არაყიშვილის სტატიები სხვადასხვა წლებში იბეჭდებოდა ევროპაში, კერძოდ გერმანიის ჟურნალ-გაზეთებში.1953 წლის თებერვალში, საქართველოში ფართოდ აღინიშნა დიმიტრი არაყიშვილის დაბადებიდან 80 წლისთავი. მან მიიღო უამრავი მისალოცი დეპეშა საქართველოს ყველა კუთხიდან, საზღვარგარეთიდან, იმდროინდელი საბჭოთა კავშირიდან. საიუბილეო თარიღის შემდეგ კომპოზიტორი სულ უფრო ცუდად გრძნობდა თავს. „ყოველ დღე სიკვდილზე ვფიქრობ და ველი მას. დიდხანს ვეღარ გავაწევ“ – წერდა იგი თავის მეგობარს სიკვდილამდე რამდენიმე კვირით ადრე . და, ასეც მოხდა.
1918 წელს, დიმიტრი არაყიშვილი საქართველოში გადმოსახლდა და მთავარ ამოცანად პროფესიონალ მუსიკოსთა კადრების მომზადება დაისახა. 3 წლის შემდეგ, თბილისში დააარსა მეორე კონსერვატორია (პირველი 1917 წელს იყო დაარსებული), რომელთანაც ჩამოყალიბდა საგუნდო კლასი, სიმებიანი კვარტეტი, საოპერო სტუდია. აქ პირველად შემოიღეს , ქართული მუსიკალური ფოლკლორისტიკის კურსი. 1923 წელს, ორივე კონსერვატორია გაერთიანდა და 1926 წლიდან დიმიტრი არაყიშვილი გახდა თბილისის კონსერვატორიის რექტორი. იგი სხვადასხვა დროს იყო კათედრის გამგე, საკომპოზიციო ფაკულტეტის დეკანი. 1932 წელს სათავეში ჩაუდგა საქართველოს კომპოზიტორთა კავშირს. ამ პერიოდში დიმიტრი არაყიშვილმა შექმნა: სიმფონიები, რომანსები, კანტატა, კომიკური ოპერა „დინარა“, ოპერა „თქმულება შოთა რუსთაველზე“, მუსიკა კ/ფ-თვის „ჯურხაის ფარი“, რისთვისაც დაჯილდოვდა სსრკ-ს სახელმწიფო პრემიით. 1945 წელს ივანე ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიის, არქეოლოგიის და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტთან შეიქმნა მუსიკალური ფოლკლორისტიკის განყოფილება, რომლის ხელმძღვანელადაც დიმიტრი არაყიშვილი დაინიშნა. 1950 წლიდან იგი მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილი წევრი გახდა. ღრმად მოხუცებული დიმიტრი არაყიშვილი განაგრძობდა აქტიურ მუშაობას, როგორც შემოქმედი და როგორც მკვლევარი. გარდაცვალებამდე ერთი წლით ადრე, 1952 წელს, იგი ესტუმრა აჭარას; მოიარა მთიანი აჭარა, ქედის და ხულოს რაიონები. დაესწრო კონცერტებს, ოჯახებში იწერდა სიმღერებს. არაყიშვილის სამეცნიერო მემკვიდრეობა მოიცავს ქართულ ენაზე გამოცემულ შრომებს, სხვადასხვა ჟურნალ-გაზეთებში დაბეჭდილ წერილებს. მის მიერ ლილვაკებზე ჩაწერილი მასალის დიდი ნაწილი ჯერჯერობით დაკარგულად ითვლება. თბილისში, თეატრის, მუსიკის და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმში აღმოჩნდა არაყიშვილის მიერ 1923 წელს ლილვაკებზე ჩაწერილი 35 ოსური სიმღერა, რომელიც 2006 წელს გამოიცა კიდეც. აქვე ინახება კომპოზიტორის ხელნაწერებიც. არ არის გამორიცხული კიდევ რაიმე შეემატოს დიმიტრი არაყიშვილის ფოლკლორისტული მემკვიდრეობის ვრცელ ნუსხას.
დიმიტრი არაყიშვილი გარდაიცვალა 1953 წელს. დაკრძალულია მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში. დიმიტრი არაყიშვილი სამართლიანად არის აღიარებული ქართველ კლასიკოს კომპოზიტორად, მაგრამ რაც მთავარია, ის იყო დიდი პატრიოტი, რომლის თითოეული ნაშრომი, საქართველოს უსაზღვრო სიყვარულით არის გაჟღენთილა.
მასალა მოამზადა: სანოტო და აუდიოვიზუალური გამოცემებით მომსახურების განყოფილებამ.
ალბრეხტ დიურერი დაიბადა ნიურნბერგში 1471 წლის 21 მაისს იუველირის ოჯახში. მამამისი, ალბრეხტ დიურერ უფროსი, წარმოშობით უნგრეთის პატარა სოფელ – აიტოშიდან გახლდათ. ქსილოგრაფიული ხელოვნება და წიგნის მხატვრული გაფორმება ალბრეხტმა ახალგაზრდობიდანვეშეითვისა. ცნობილი ნიურნბერგელი მესტამბე ანტონ კოპერგერი მისი ნათლია გახლდათ. ნიჭიერი ყმაწვილი სწორად მის სახელოსნოში დაეუფლა გრავირების ტექნიკას.
1498 წელს კობერგერმა გამოაქვეყნა „აპოკალიპსი“ ანუ „იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადება“. ასეთი წიგნი პირველი იყო პოლიგრაფიის ისტორიაში. ერთი შეხედვით, ის მოიცავდა სტამბური გრავიურების სერიას. სერიულ გამოცემად კი მას აქცევდა საერთო სატიტულე ფურცელი და უკანა მხარეს განთავსებული ტექსტი. „აპოკალიფსი“ გამოვიდა ორ გამოცემად – გერმანულ და ლათინურ ენებზე. 1511 წელს, კი იგი თავიდან დაიბეჭდა. ამ წიგნის ილუსტრირებისათვის დიურერმა შეასრულა თხუთმეტი მთლიანფურცლიანი ქსილოგრაფია. მისი ქმნილებებიდან ყველაზემნიშვნელოვან ნამუშევრად სწორედ „აპოკალიპსი“ ითვლება, რომელმაც მას საქვეყნო აღიარება მოუტანა. სერია ბოლოს ჟამის ესქატოლოგიური განცდების განსახიერებაა, რომელიც წარმატებით აერთიანებს გვიანი გოთიკურ მხატვრული ენისა და იტალიური რენესანსის სტილის. მისი პირველი ასლები გაჩნდა ჯერ კიდევ მეთექვსმეტე საუკუნეში: 1502 წელს მთელი სერია მონოგრამების გარეშე გამოვიდა აუგსბურგში. მოგვიანებით მათი რიცხვი მნიშვნელოვნად გაიზარდა. დიურერის ნამუშევრების გავლენით, ბევრმა გერმანელმა ოსტატმა მიმართა ქსილოგრაფიის ტექნიკას.
შინაარსი ამ ოპერისა აღებულია სვანურ ლეგენდიდან.
საქართველოს მოსაზღვრე მიდამოებში დაბანაკებულია მრავალ ქვეყნების მპყრობელი ენგიჩარ მეფე თავისი ჯარით და მხევლებით. სამეფო კარავი. ტახტზე ზის ენგიჩარ მეფე. მეტად დაღვრემილია. ვეზირი და მეფის მხლებელნი შეწუხებულნი არიან მეფის დაღვრემილობით. სთხოვენ მეფეს დაივიწყოს დარდები და თავი მისცეს მხიარულებას. აქვე იმყოფება საქართველოდან ფარულად მოსული მლიქვნელი და ორპირი მოღალატე ელიშუხი. უამბობს მეფეს ლატავრას მშვენიერებაზე და ძლიერებაზე. ურჩევს ენჩიგარს დაიმორჩილოს ტურფა მშვენება, დაიპყროს მისი ქვეყანა, თორემ თვით ლატავრა მოუღებს ბოლოს მის ძლიერებას. ლატავრამ, როგორც ურჩ თავადს ჩამოართვა ელიშუხს უფლება და წაართვა ქონება. შურისძიების მიზნით ის მზად არის დაეხმაროს ენგიჩარს.
ენგიჩარ მეფის ბანაკი. ზის ენგიჩარი კვლავ დაღვრემილი. ლატავრას ქვეყანა დაიპყრო. მაგრამ ვერ მოსტეხა ლატავრას სულიერი სიძლიერე. ვერ მოიკლა თავისი ჟინი. შემოყავთ ლატავრა და ტყვე ქალები. ენგიჩარი მოსთხოვს ლატავრას დამორჩილდეს. ლატავრა სწუხს თავის ქვეყნის დაპყრობას და ხალხის აწიოკებას. ენგიჩარი უბრძანებს თავის მხევლებს და მონებს იცეკვონ. „ნახოს ლატავრამ რა მოსწონს მეფეს“, ცდილობს ლატავრას გულის მოგებას. ეალერსება, მაგრამ ამაოდ „აღარ ძალმიძს მეტის მოთმენა“, დაიყვირებს, „სვეტს მიაკარით, ჩემს თვალწინ სტანჯეთ“.
მაკარი ესაუბრება თავის ძმის წულებს. მას ვერ გაუგია, როგორ მოხდა, რომ თავადს არ მოეწონა მისი ქალი. საქო ეუბნება, რომ ეს საქმე სულ მაჭანკალმა ბაბუციმ ჩაშალა. კარგად მოიქცა მაკარი, რომ ბარბალე მოიხმო. ის ყველაფერს მოაგვარებს.
მოზაიკური გამოსახულების მისაღებად, სხვადასხვა გეომეტრიული ფორმის მასალას ამაგრებენ კირის, ცემენტის ხსნარზე და ან სანთლის ფენაზე. არსებობს მოზაიკის აწყობის 2 ხერხი:”პირდაპირი”, როცა მასალა უშუალოდ მაგრდება მისთვის განკუთვნილ ზედაპირზე, და “არაპირდაპირი”, როცა მას ჯერ მუყაოზე, ქსოვილსა და სხვა მაგარ ნივთიერებაზე აწყობენ და შემდეგ გადააქვთ კონკრეტულ ადგილას. მოზაიკის მასალა, როგორც წესი, მყარი და გამძლეა. სწორედ ეს ფიზიკური მახასიათებლები ანიჭებს მას განსაკუთრებულობას.
მოზაიკა დღესაც დიდი პოპულარობით სარგებლობს, მუხედავად იმისა, რომ ზოგი მას ხელობად უფრო მიიჩნევს, ვიდრე ხელოვნებად. მოზაიკას ხშირად ორმაგი ფუნქცია აქვს, რადგან შემოქმედების ადვილად მისაწვდომ, არაელიტურ ფორმად ითვლება და ამასთანავე, ფუფუნების სიმბოლოც არის. მიუხედავად ამისა, ეს დარგი მდიდრდება და დიდი პოპულარობით სარგებლობს. ორგანიზაციები – თანამედროვე მოზაიკის ბრიტანული ასოციაცია და ამერიკელ მოზაიკის ხელოვანთა საზოგადოება – სულ უფრო ანვითარებენ დარგის ხელოვნებას. დღეს მოზაიკაში გამოიყენება კერამიკა, ნიჟარა,მინანქარი, სადაფი და სხვა მასალები.
მწიგნობარი 